Rozdział 12: Projekt filmu o Oskarze Schindlerze

Aus PemperWiki

Wechseln zu: Navigation, Suche
<- Vorhergehendes Kapitel lesen - Nächstes Kapitel lesen ->
Video: Steven Spielberg on Schindler's List

Der Text folgt weitgehend der Darstellung von David M. Crowe, Oskar Schindler, Frankfurt 2005, Kapitel 13, S. 599-640

Steven Spielberg (sitzend) mit den Darstellern links: Ralph Fiennes (Amon Göth) mitte/hinten: Ben Kingsley (Izaak Stern) rechts: Liam Neeson (Schindler)
Steven Spielberg (sitzend) mit den Darstellern links: Ralph Fiennes (Amon Göth) mitte/hinten: Ben Kingsley (Izaak Stern) rechts: Liam Neeson (Schindler)

Inhaltsverzeichnis

Emilia Schindler

Emilie und Oskar Schindler
Emilie und Oskar Schindler

W 1957 r. Oskar Schindler pozostawił zadłużoną i zrozpaczoną żonę w Argentynie i wrócił do Niemiec. W Niemczech chciał uzyskać odszkodowanie za fabrykę w Brünnlitz i wrócić do Argentyny aby spłacić długi. Jednak Oskar nie wrócił już do Argentyny. Emilia Schindler nie miała pieniędzy, aby płacić wynagrodzenie swoim robotnikom pracującym na farmie i z biegiem czasu wszyscy ją opuścili. Z biegiem czasu listy wymieniane między Oskarem i Emilią były coraz rzadsze. Tylko raz Oskar wysłał Emilii list do którego załączył 200 DM. W końcu zrozpaczona Emilia zaczęła wyrzucać listy Oskara wcale ich nie otwierając.

Depresje Emilii

Schindler auf dem Geburtstag von Beate Pollack (Buenos Aires)
Schindler auf dem Geburtstag von Beate Pollack (Buenos Aires)

Schindlerowi mieli dwóch wspólnych przyjaciół: Beatę i Waltera Pollack, Żydów uratowanych przez Schindlera. Po wyjeździe Oskara pomagali Emilii w miarę swoich możliwości. Jednak długi Emilii były tak wysokie, że musiała sprzedać farmę i dom, a uzyskane w ten sposób pieniądze wystarczyły jedynie na pokrycie długów. Po sprzedaży Emilia mieszkała w małej chatce udostępnionej przez jedną z sąsiadek. W obliczu tak ciężkiej sytuacji materialnej oraz na skutek osamotnienia Emilia popadła w ciężką depresję.

Pomoc dla „matki Courage“

Lage von San Vincente
Lage von San Vincente
Emilie Schindler und Erika Rosenberg in der deutschen Botschaft (1999)
Emilie Schindler und Erika Rosenberg in der deutschen Botschaft (1999)

Sytuacja Emilii uległa zmianie po opublikowaniu przez Petera Golinskiego artykułu na temat Emilii w jednej z największych gazet argentyńskich. W tym artykule Golinsky nazwał Emilię „matką Courage” i wyraził swój żal z faktu, iż w odróżnieniu do Oskara Emilia nie usłyszała słowa podziękowania za swoje czyny mimo tego, iż także wiele ryzykowała aby ratować Żydów. Po tym artykule, od 1963 r. loża B’nai Brith zaczęła przysyłać Emilii miesięcznie 9000 peso. W późniejszym okresie Emilia otrzymywała zapomogi od rządów w Argentynie i w Niemczech. Fundacja Helen Strupp wybudowała dla Emilii dom w pobliżu San Vincente, a niemieccy Żydzi mieszkający w Argentynie zobowiązali się dbać o nią do końca jej życia. W tym domu Emilia mieszkała do 2000 r. do momentu, gdy złamane biodro zmusiło ją do przeprowadzki do domu starców koło Buenos Aires.

Emilia i Oskar: „To the Last Hour“

Emilia miała żal do Oskara, że nigdy nie przesyłał je żadnych pieniędzy. Zakładał, że Oskar otrzymał 100.00 DM w ramach odszkodowania za utratę fabryki w Brünnlitz. Jednak Oskar Schindler otrzymał jedynie kredyt w wysokości 50.000 DM z przeznaczeniem na zakup firmy produkującej beton i sztuczny kamień na terenie RFN. Ta inwestycja Schindlera okazała się chybiona i firma szybko ogłosiła upadłość

Niepowodzenie dwóch projektów filmowych

W latach 60tych Schindler otrzymał nagranie słuchowiska pod tytułem „Licht der Finsternis” („Światło ciemności”) opowiadającego jego historię. W 1962 r. Schindler podpisał umowę z Georgem Maratonem o scenariusz, który miał zostać napisany przez austriackiego pisarza Jochena Hutha. Po rozpoczęciu pierwszych zdjęć do filmu Schindler miał otrzymać 10.000 DM. Ponadto historią Schindlera zainteresował się wiedeński oddział wytwórni Walt Disney Productions. Obydwa projekty zostały wprawdzie porzucone, jednak przyczyniły się do tego, że zarówno w Europie jak i w Ameryce zaczęto interesować się historią Oskara Schindlera.

Leopold Page inicjuje film o Oskarze Schindlerze

Leopold Page (siehe auch: englischer Zeitungsartikel über Page)  trifft sich in Paris mit Oskar Schindler und Martin Gosch (MGM Studio)
Leopold Page (siehe auch: englischer Zeitungsartikel über Page) trifft sich in Paris mit Oskar Schindler und Martin Gosch (MGM Studio)

Po nominacji Schindlera do wyróżnienia „sprawiedliwy wśród narodów świata” w USA pojawiło się zainteresowanie realizacją filmu o historii Schindlera. Leopold Page, jeden z Żydów uratowanych przez Schindlera, był sią napędową tego pomysłu. Nieustannie i niestrudzenie opowiadał o Schindlerze i przedstawiał pomysł realizacji filmu setkom osób. [1]. Aby podziękować Schindlerowi za ratunek Page chciał stworzyć fundusz Oskara Schindlera oraz ponadto co miesiąc wysyłał do Schindlera przekazy pieniężne. W końcu Page zainteresował swoim pomysłem autora i scenarzystę Martina Goscha. Gosch był zafascynowany tą historią i napisał tekst pod tytułem „The Oskar Schindler Story”. Swój tekst wysłał do Delberta Manna, który w 1956 r. został wyróżniony nagrodą Academy Award. Mann zgodził się na przejęcie reżyserii, a na odtwórcę głównej roli wybrano Gregorego Pecka.[2]

Wielkie nadzieje

Leoplod Page występował w roli pełnomocnika Schindlera, który miał otrzymać 50.000 dolarów za przekazanie praw autorskich. Po zawale Schindler spędził kilka tygodni w sanatorium. Po wyjeździe z sanatorium spotkał się z Goschem i jego adwokatem Golvinem w Londynie w celu omówienia kwestii związanych z filmem. Obydwoje wywarli bardzo pozytywne wrażenie na Schindlerze i Schindler im zaufał. Schindler miał świadomość, że jest to jego ostatnia szansa aby zapewnić sobie godziwą emeryturę. W liście do Schindlera Gosch napisał „Mam wielkie palny aby Pan, oprócz odszkodowania, zdobył także uznanie świata za swoje czyny”. [3] Jednocześnie prosił Schindlera o „pohamowanie swojej ekscytacji i zachwytu” oraz zapewniał go „Pragniemy aby pozostał Pan przy zdrowiu i prowadził przyjemne życie”. [4] Tytuł planowanego filmu brzmiał ”To the last hour”.[5]

Moshe Bejski jako zaufany Oskara Schindlera

Skotnicki trifft Dr. Moshe Bejski
Skotnicki trifft Dr. Moshe Bejski

Schindler bardzo ufał Bejskiemu i wysyłał do niego całą korespondencję prowadzoną z Goschem i Golvinem. Schindler zawsze akceptował rady Bejskiego i innych Żydów z jego grupy mieszkających w Izraelu.[6] Bejski poradził Schindlerowi, aby traktował Goscha i MGM z dużą dozą ostrożności. W szczególności dotyczyło to sposobu kręcenia filmu, ponieważ należało uważać aby film rzeczywiście odpowiadał faktom.[7]

Brief an O. Schindler von Martin Gosch  (Wenn Sie auf das Bild klicken erhalten Sie die komplette Korrespondenz zwischen Schindler und Gosch bzw. Honig)
Brief an O. Schindler von Martin Gosch (Wenn Sie auf das Bild klicken erhalten Sie die komplette Korrespondenz zwischen Schindler und Gosch bzw. Honig)

Projekt filmowy zaczyna nabierać konkretnych kształtów

Od 11 listopada do 8 grudnia Gosch i Page pojechali do Polski aby znaleźć odpowiednie miejsca do kręcenia filmu. 18 listopada spotkali się z Schindlerem w Paryżu i przeprowadzili z nim długie rozmowy. Następnie udali się do Wiednia, gdzie spotkali się z Titschem, kierownikiem byłej fabryki Madritscha oraz z Reginą Bankier, żoną Abrahama. W Tel Awiw rozmawiali z Izaakiem Sternem. Rebeką Bau, Heleną Hirsch Horowitz, Moshe Bejskim, Yanuliem Sternbergiem i dr Steinbergiem.[8] Cały projekt zaczynał nabierać konkretnych kształtów. Sceny odgrywające się na zewnątrz miały zostać nakręcone w studiu MGM w Madrycie, a sceny odgrywające się wewnątrz w studiu w Londynie. Po spotkaniu z Goschem Sternberg napisał do Schindlera, że Gosch jedynie luźno wzmiankował cały film i że podobnie jak Bejski obawia się, czy film rzeczywiście będzie odpowiadał faktom: „Gosch stwierdził jednoznacznie, że na nic nie mamy wpływu i nie możemy niczego zmieniać. Mieliśmy jednak wrażenie, że uważa za dobrą sprawę, aby wyróżnić osobę Schindlera i przedstawić cierpienie Żydów w odpowiednim świetle”. [9]

O rolę w filmie starały się wielkie sławy z Hollywood: Richard Burton, Gregory Peck, Paul Newman, Burt Lancaster i Danny Kaye.[10]

Itzhak Stern
Itzhak Stern

Scenariusz "To the Last Hour"

W marcu 1965 r. Koch zakończył pracę na 130-stronnicowym scenariuszem. We wstępie do scenariusza autor stwierdził, że ilość elementów fikcyjnych jest minimalna. Jednak Koch upiększył liczne historyczny fakty i dodał do nich nutkę dramatyzmu. Na przykład według scenariusza Schindler grał z Göthem w pokera o swoją listę. Podobnie ratunek kobiet z Auschwitz był w scenariuszu mieszanką prawdy i fikcji.[11] Emilia Schindler stała się wielką bohaterką, a Żydzi w Brünnlitz przejęli władzę nad obozem koncentracyjnym.

Opóźniona zaliczka. Troska Schindlera o Emilię

Oskar Schindler in den 40er Jahren
Oskar Schindler in den 40er Jahren

Z uwagi na liczne fikcyjne wstawki ani Schindler ani Bejski nie otrzymali egzemplarza scenariusza. Wszyscy bowiem wiedzieli, że żaden z nich nie wyraziłby zgody na takie odstępstwa od prawdy. Równocześnie Schindler miał poważny dylemat. W toczącym się postępowaniu upadłościowym adwokatowi Schindlera udało się wypracować ugodę z wierzycielami. Schindler chciał ich spłacić z pieniędzy uzyskanych w formie zaliczki za film. Zgodnie z umową i po odliczeniu podatków Schindler miał otrzymać 13.750 dolarów, a Emilia 4.375 dolarów. Jednak wypłata tej zaliczki co chwilę się opóźniała.

Świadek w procesach przeciwko nazistom – reklama dla filmu?

Od końca 1955 r. były prowadzone procesy przeciwko zbrodniarzom nazistowskim Wilhelmowi Kunde, Franzowi Müller i Hermannowi Heinrich w których Schindler występował w roli świadka. W tym samym czasie Schindler zwrócił się na piśmie do Bejskiego, Sterna i Pagea z prośbą o wystąpienie w roli świadków.[12] Gdy Gosch się o tym dowiedział zapragnął ze wszystkich sił wykorzystać obraz Żydów uratowanych przez Schindlera i występujących w roli świadków jako reklamę dla filmu. Jednocześnie obiecał Schindlerowi wynegocjować z rządem niemieckim utworzenie fundacji Oskar Schindler International Humanities Foundation. Powołanie tej fundacji oznaczałoby finansowe zabezpieczenie Schindlera.[13] Jednak Schindler odwiódł Goscha od tego zamiaru, a Wilhelm Kunde zmarł przed rozpoczęciem swojego procesu.[14]

Problemy finansowe i zaniechanie projektu filmowego

Czas mijał, a Schindler nadal nie otrzymał scenariusza. Gdy minął kolejny termin zapłaty zaliczki za przeniesienie praw autorskich Schindler popadł w depresję. Goschowi udało się jednak wynegocjować z rządem niemieckim przyznanie Schindlerowi Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec. 5.11.1965 r. prezydent Niemiec Lübke wyraził swoją zgodę na przyznanie orderu Schindlerowi. Prawdopodobnie Gosch chciał wykorzystać ceremonię przyznania orderu jako reklamę dla filmu.[15] Gosch nieustannie zwodził Schindlera obietnicami i wskazywał na konieczność publikacji książki przed emisją filmu. W końcu okazało się, że sceptycyzm Bejskiego i Schindlera był uzasadniony. W 1965 r. wytwórnia MGM zdecydowała się przełożyć projekt i nie powracać do realizacji filmu przed 1967 r.

Polepszenie sytuacji finansowej

W końcu sytuacja finansowa Schindlera zaczęła się polepszać: od 1967 r. zaczął otrzymywać od kraju związkowego Hesja miesięczną rentę w wysokości 500 DM. W kwietniu 1968 r. rząd RFN przyznał Schindlerowi miesięczną rentę w wysokości 200 DM, a z lokalnego urzędu odszkodowawczego otrzymał 405 DM oraz dodatkowo miesięczną rentę odszkodowawczą w wysokości 118,80 DM.

Niepowodzenie wniosku o nagrodę Martina Bubera

Verleihungsurkunde Martin Buber Preis
Verleihungsurkunde Martin Buber Preis

Latem 1966 r. przewodniczący stowarzyszenia Martina Bubera w Londynie Camille Honig poinformował Schindlera, że został nominowany do nagrody pokojowej Martina Bubera. Schindler miał otrzymać nagrodę w wysokości 20.000 funtów oraz kolejne 10.000 funtów od Dino de Laurentisa[16]. Honig wymienił wiele znanych nazwisk takich jak Albert Schweitzer, Dag Hammarskjöld, Igor Strawinsky, Yehudi Menuhin, Max Brod, Marc Chagall i nazwała ich „członkami i mecenasami” stowarzyszenia Martina Bubera[17]. Jednak Honig chciał jedynie wykorzystać sławę Schindlera do pozyskania pieniędzy dla stowarzyszenia u przyjaciół Schindlera w Europie, Izraelu i USA. Honigowi udało się oszukać nawet najbliższych przyjaciół Schindlera.[18]

Jedynie Gosch nie uwierzył Honigowi i z pomocą Scotland Yardu odkrył jego oszustwo. Rozczarowany Schindler napisał do Bejskiego: „To naprawdę przykre, że pewien pan Honig z Tomaszowa – dzisiaj z angielskim paszportem – czyli polski Żyd znajduje sobie Schindlera i z pieniędzy uzyskanych dzięki listom z prośbą o pieniądze wysyłanym na cały świat, kupuje luksusowy samochód dla żony i wiele drogich rzeczy dla siebie. Zawsze wydawało mi się, że zarówno on jak i jego krajanie mają więcej współczucia. Mam jedynie nadzieję, że będę żył na żył długo, aby przetrwać ten cios.” [19]

Podejrzana rola Goscha

Ze swojej strony Gosch robił wszystko, aby utrzymać monopol na sprzedaż historii Schindlera. W związku z tym zagroził Schindlerowi, że się całkowicie wycofa, jeżeli Schindler „nie da mu całkowitej swobody działania w rozmowach z Londynem i Bonn”. [20] Jednocześnie Gosch zwrócił się do Żydów uratowanych przez Schindlera żądając od nich wypłaty 50.000 dolarów. Gosch zagroził im, że jeżeli na to nie przystaną, wtedy będzie „tych, którzy na to zasługują publicznie chwalił, a tych, którzy na to nie zasługują publicznie atakował.” [21] Najwidoczniej Gosch chciał pokryć swoje straty finansowe i w tym celu wykorzystał pieniądze, które Żydzi uratowani przez Schindlera wpłacili na rzecz planowanej fundacji Oskar Schindler Humanity Foundation.[22]

Beznadziejny optymista

Mimo oszustw Goscha i Honiga Schindler nie zerwał z nimi kontaktu. Zrozpaczony nadal wierzył w ich zapewnienia, że pomogą mu uzyskać sławę i pieniądze. Po wielu kłótniach, rozstaniach i powrotach 4.12.1964 r. Honig zorganizował jednak uroczyste przyjęcie dla Schindlera i dr Gerharda Wolfa. Podczas wojny Wolf był konsulem Niemiec we Florencji i przyczynił się do uratowania wielu Żydów.

Wyróżnienia w Rzymie, Tel Awiwie i USA

Oskar Schindler und Konrad Adenauer
Oskar Schindler und Konrad Adenauer

Latem 1968 r. Schindler ponownie cierpiał na ataki serca i depresje. Ponadto miał zaawansowaną cukrzycę, która została wykryta dopiero później przez lekarzy w Izraelu. W końcu lekarze zalecili Schindlerowi aby poddał się operacji serca w celu pozbycia się dusznicy. Jednak Schindler nie miał pieniędzy, aby poddać się zabiegowi w Niemczech. Nie mógł także skorzystać z pieniędzy fundacji Oskara Schindlera, ponieważ Gosch nie chciał ich wypłacić.[23] Przed ponowną podróżą Schindlera do Izraela w 1968 r. otrzymał od papieża Pawła VI tytuł rycerza zakonu św. Sylwestra.

Oskar Schindler Survivors Fund

Leopold Page mit Steven Spielberg
Leopold Page mit Steven Spielberg

W styczniu 1969 r. Schindler został wyróżniony w Los Angeles za pomoc niesioną Żydom. Jego przyjaciel Page wykorzystał tę okazję, aby oznajmić założenie funduszu Oskar Schindler Survivors Fund, który miał umożliwić Schindlerowi „spokojny żywot do końca jego dni”. Następnie Gosch ogłosił powołanie fundacji Oskar Schindler Humanities Foundation, która od 1971 r. przyznawała coroczną nagrodę „wyróżniającą osoby z całego świata, których działania najwyraźniej oddają znaczenie słowa współczłowieczeństwo”. Jednocześnie Gosch dał wyraz swoim wątpliwością i stwierdził, że historia Oskara Schindlera „raczej nigdy nie zostanie sfilmowana”. [24] Ponadto Oskar Schindler zainicjował wymianę młodzieży z Niemiec i Izraela. Pierwsze spotkanie młodzieży odbyło się w 1969 r.

Przypisy

  1. Zitiert nach D.Crowe, S. 608
  2. So D.Crowe, S. 606
  3. nach Crowe, S.609
  4. ebenda.
  5. Martin Gosch an Maurice Silverstein und Delbert Mann, zitiert nach C.Crowe, S. 611
  6. Ebenda.
  7. Brief Moshe Bejskis an Oskar Schindler, 5.11.1964; BA(K), Bd.22,1
  8. nach Crowe, S. 612
  9. Sternberg an Schindler, zitiert nach D.Crowe, S. 612
  10. nach D. Crowe, S. 618
  11. nach D. Crowe, S. 619ff.
  12. Brief Oskar Schindler an Bejski, 14.April 1967; BA (K), Bd. 22; Oskar Schindler an Leopold Page, 14. April 1967, BA (K), Bd. 24
  13. nach Crowe, S. 633
  14. Brief Oskar Schindler an Bejski, 14.April 1967; BA (K), Bd. 22; Oskar Schindler an Leopold Page, 14. April 1967, BA (K), Bd. 24
  15. nach Crowe, S.629
  16. nach David Crowe, S. 631
  17. ebenda, S. 632
  18. nach David Crowe, S. 632
  19. zitiert nach Crowe, S. 634
  20. Martin Gosch an Schindler, 19.4.1967, BA (K), Bd. 21
  21. zutiert nach Crowe, S. 635
  22. ebenda.
  23. Crowe, S. 637
  24. zitiert nach Crowe, S. 638
Persönliche Werkzeuge