Rozdział 3 – W getcie
Aus PemperWiki
Budowa getta
6 marca 1941 r. Gazeta Krakowska obwieściła utworzenie getta. Jako przyczynę utworzenia getta podała przesłanki ekonomiczne i policyjne. To działanie doprowadziło do jeszcze większego odgraniczenia Żydów. Dla nieżydowskich mieszkańców dzielnicy Podgórze ta decyzja oznaczała konieczność opuszczenia swoich mieszkań, sklepów i warsztatów. Miejsce w którym mieszkało 3000 ludzi miało teraz pomieścić 15000 Żydów. Przydział mieszkaniowy był liczony według okien w lokalu. Na osi jednego okna miały mieszkać cztery osoby. Tak więc w pokojach z dwoma oknami mieszkało osiem osób. W większości przypadków nie było już miejsca na meble.
Zamknięcie getta w marcu 1941 r.
20 marca 1941 r. narodowi socjaliści zamknęli bramy getta. Tylko określone grupy zawodowe mogły zamieszkać w dzielnicy nazywanej teraz „dzielnicą żydowską”. Byli to przede wszystkim robotnicy pracujący w fabrykach produkujących części niezbędne dla celów zbrojeniowych, ponadto starcy, chorzy i osoby, które nie mogły być nigdzie transportowane. Żydzi nie spełniający tych kryteriów musieli zamieszkać poza granicami miasta.
Rodzina Mietka
Rodzice Mietka oraz jego młodszy brat musieli przenieść do miejscowości Wiśnicz położonej ok. 50 km od Krakowa, ponieważ nie spełniali żadnego z powyższych „wymagań”. Mietek zamieszkał u wujka ze strony matki w Zielonkach, jednak niebawem otrzymał zezwolenie na dostęp do getta.
SS wygrywa walkę o kontrolę nad gettem z generalnym gubernatorem
W getcie pracował dla Gminy (w Żydowskiej Radzie Starszych) i w ten sposób na bieżąco przyglądał się niemieckiej polityce okupacyjnej. Po rozkazie Hitlera z marca 1941 r. mówiącym o tym, aby Generalne Gubernatorstwo stało się „Judenfrei” („wolne od Żydów”) rozpoczęła się walka pomiędzy SS i władzą cywilną o kontrolę nad gettem. Mimo tego, że zarówno Reichsführer SS Himmler jak generalny gubernator Frank byli zagorzałymi antysemitami, to jednak wybuchła otwarta walka o kompetencje dotyczące sposobu rozwiązania kwestii żydowskiej. Walka toczyła się przede wszystkim o to, czy zajęte żydowskie majątki mają płynąć na konta banku Rzeszy, czy na konta Generalnego Gubernatorstwa. W listopadzie 1941 r. Himmler wygrał tę walkę.
Akcja Reinhard: mord na Żydach
16 lipca 1941 r. w Wilczym Szańcu, kwaterze Führera położnej na terenie Prus Wschodnich, odbyła się konferencja podczas której podjęto decyzję o przeprowadzeniu akcji Reinhard. Już dwa dni później w Lublinie Himmler wydał dowódcy SS i policji w tym dystrykcie, SS-Sutrmannführerowi Hermannowi Höflemu rozkaz zamordowania wszystkich Żydów znajdujących się na terenie Generalnego Gubernatorstwa. W tej rozmowie uczestniczył także SS-Obergruppenführer Oswald Pohl, późniejszy szef Głównego Urzędu Gospodarki i Administracji SS. Zagłada Żydów miała nastąpić w obozie zagłady w Bełżcu. Bełżec był położony na wschód od Krakowa, przy linii kolejowej Lublin-Lwów. W ciągu 8 miesięcy przy użyciu tlenku węgla zamordowano w tym obozie 600 000 Żydów. [1]
W getcie w Krakowie nikt nie przypuszczał co dzieje się w Bełżcu. W pobliżu stacji docelowej nie było żadnego większego obozu, żadnego placu budowy, żadnych robót drogowych, żadnej fabryki. Jedynie puste pociągi i zapach spalonego mięsa wskazywały na ludobójstwo. W ramach swojej pracy jako korespondent ds. urzędowych Mietek Pemper zauważył zmiany dotyczące obszaru zadań władzy cywilnej. Na początku 1942 r. obszar kompetencji „sprawy żydowskie” został odebrany władzom cywilnym i przeniesiony na policję bezpieczeństwa, znaną ogólnie pod nazwą Gestapo
Podział sił w Krakowie
Z uwagi na dostęp do informacji w ramach swojej pracy Mietek Pemper zaczął powoli rozumieć całą sytuację. Stacjonujący na Wawelu wyższy dowódca SS i policji Wschód, generał Friedrich Wilhelm Krüger był najwyższym dowódcą wszystkich jednostek SS i policji znajdujących się na terenie Generalnego Gubernatorstwa. Jego adiutantem był SS-Hauptsturmführer Graf Korff. To właśnie im podlegali dowódcy policji bezpieczeństwa i policji porządkowej czterech dystryktów: warszawskiego, krakowskiego, radomskiego i lubelskiego. Później dołączył do nich także dystrykt Galicja ze stolicą we Lwowie. Dowódcą SS i policji dystryktu krakowskiego był Oberführer Julian Scherner. Najwidoczniej on i Korff dobrze rozumieli się z późniejszym komendantem obozu , ponieważ byli częstymi gośćmi biesiad organizowanych w willi Götha.
Rerum cognoscere causas: akcje zagłady
Pemper przeczuwał, że nadciąga coś strasznego. Jednak nie wiedział, co to może być. Wiosną 1942 r. wszyscy Żydzi mieszkający w getcie musieli stawić się wraz z pozwoleniem na pracę i kenkartami. 1 czerwca 1942 r. nastąpiło pierwsze wysiedlenie do obozu zagłady w Bełżcu. Po pretekstem zatrudnienia przy żniwach na Ukrainie naziści wysłali do Bełżca przede wszystkim starszych, kobiety i małe dzieci.
Drugie wysiedlenie do obozu zagłady
Już 8 czerwca nastąpiło drugie wysiedlenie do obozu zagłady. Jedną z osób przeznaczonych do transportu był przewodniczący krakowskiej Gminy Żydowskiej dr Artur Rosenzweig. Widząc co się dzieje Mietek Pemper dokładał wszelkich starań, aby ściągnąć swoich rodziców i swojego młodszego barta do getta i zorganizować im zatrudnienie w fabrykach ważnych dla przemysłu zbrojeniowego. Po wielu staraniach Mietek Pemper osiągną swój cel. [2] Dzięki temu jego ojciec w ostatniej chwili uniknął „akcji wysiedleńczej” przeprowadzonej w Wiśniczu.
Trzecie wysiedlenie do obozu zagłady
Trzecia „akcja wysiedleńcza” – tak bowiem eufemistycznie nazywano transporty do obozu zgłady w Bełżcu – odbyła się 28 października 1942 r. Mietek poinformował swojego ojca, aby nie wracał do getta i pozostał w swoim miejscu pracy na lotnisku. W ramach tej akcji deportacyjnej do Bełżca przewieziono połowę wszystkich Żydów pozostałych w getcie. Fakt brutalnego rozbicia jednej z żydowskich grup oporu po ataku terrorystycznym w okresie świątecznym 1942 r. pokazuje, że tego typu przedsięwzięcia były praktycznie bez szans. Mietek Pemper wybrał inną drogę – drogę oporu bez broni.
Szansa na przeżycie?
Dzięki swojej pracy jako korespondent ds. urzędowych w Gminie Żydowskiej Mietek Pemper uświadomił sobie, że już coraz mniej firm otrzymywało wyjątkowe pozwolenia na zatrudnianie Żydów w swoich fabrykach. Tylko niewielu Żydów miało być „koszarowanych w przymusowych obozach pracy lub w obozach koncentracyjnych” i żyć jako niewolnicy do pracy. Wszystkim pozostałym groził transport do obozu zagłady. Na podstawie czytanej korespondencji Pemper doszedł do wniosku, że wykorzystanie Żydów na obszarze gospodarki wojennej stanie się coraz bardziej znaczącym kryterium przeżycia.
Spotkanie z Göthem
W lutym 1943 r. Mietek Pemper po raz pierwszy spotkał Amona Götha. W porównaniu z Pemperem był on olbrzymem mającym prawie dwa metry wzrostu. Göth przybył do getta aby porozmawiać z lekarzami. W trakcie procesu zbrodniarzy wojennych w którym Göth był oskarżonym, słynny internista dr Aleksander Bieberstein w następujący sposób opisał to spotkanie:
„Mniej więcej w połowie lutego (1943 r.) czyli wtedy, gdy budowano baraki, Gmina Żydowska zleciła mi na rozkaz Götha, abym udał się do obozu. Wraz z dr Schwarzem udałem się do obozu, aby – zgodnie z poleceniem Gminy Żydowskiej – omówić z oskarżonym budowę szpitala i instalacji sanitarnych na terenie obozu. Zostaliśmy eskortowani na teren obozu. W barakach nie spotkaliśmy oskarżonego. Po chwili oskarżony przyszedł do nas i uprzejmie poprosił nas, abyśmy usiedli. Poczęstował nas także papierosem. Pragnę podkreślić, że w odróżnieniu do tego, co później mówił Göth, podczas tej rozmowy ani razu nie padło słowo `Żyd` albo `więzień`. Göth wyjaśnił, że chciałby, aby pracownicy byli dobrze zaopatrywani i mieli doskonałą opiekę lekarską. Dla intelektualistów chciał stworzyć tzw. baraki umysłowe, a pranie miało być prane raz w tygodniu. Na niektórych z moich kolegów ta rozmowa wywarła dobre wrażenie. Jednak ja uważałem ją za podstęp, złośliwość i cynizm“.[3]
Likwidacja getta
W dniu 13 i 14 marca 1943 roku odbyła się czwarta akcja zagłady podczas której nastąpiła likwidacja getta. Wszyscy Żydzi, którzy przeżyli likwidację, zostali przepędzeni do obozu pracy przymusowej w Płaszowie. Tam Mietek Pemper poznał Amona Götha z innej strony. Ojciec Mietka Pempera miał złamaną nogę. Jednak Mietek uratował go przed pewną śmiercią organizując dla niego transport z getta do obozu. Masakrę likwidacji getta w Krakowie przeżyło jedynie ok. 8000 osób.
W obozie koncentracyjnym w Płaszowie
Amon Göth został przeniesiony z Lublina do Krakowa. Podczas likwidacji getta w dystrykcie lubelskim zdobył renomę oprawcy. Podczas likwidacji getta w Krakowie Pemper doświadczył Götha jako okrutnego mordercę nie znającego żadnej litości. W swoich zeznaniach w 1946 r. przeciwko Göthowi Henryk Mendel opisał go w sposób następujący:
„Rozeszła się wiadomość, że nowym komendantem będzie Wiedeńczyk i że od teraz sytuacja w obozie zmieni się na lepsze. Zaledwie po dwóch dniach przekonaliśmy się na czym polegało owe polepszenie sytuacji. Oskarżony wezwał do siebie wszystkich arbeitsleiterów i przemówił do nich. Powiedział, że przejmuje obóz Kraków-Płaszów i że od wszystkich oczekuje dokładnego wypełniania swoich rozkazów. Na dowód tego, że nie żartuje kazał każdemu z nich wymierzyć karę chłosty. Kilka dni później zostały publicznie powieszone dwie kobiety.“[4]
Stefan Pemper jako wybawca
Brat Mietka, Stefan, pomógł Izaakowi Sternowi do przemycenia jego pięcioletniego kuzyna Menachema z obozu i w ten sposób uratował mu życie. Dzisiaj Menachem Stern jest lekarzem i mieszka w Tel Awiwie. W 2004 r. napisał: „Myślę o Stefanie Pemperze, o czternastoetnim żydowskim chłopcu, który w 1843 r. pomógł mi w ucieczce z obozu.“[5]
Przypisy
- ↑ Kurt Gerstein, Aus dem Gerstein-Bericht, in: Walther Hofer, Der Nationalsozialismus. Dokumente 1933-1945; Frankfurt/Main 1957, S. 307-312
- ↑ Mietek Pemper; der Rettende Weg ; Hamburg 2005; S 51
- ↑ Aussage von Aleksander Biberstein. In: Proces Ludobojcy Amona Goetha (Prozess gegen Amon Leopold Göth). Vom 26. August bis zum 5. September 1946; Krakau 1947. Übersetzung ausgewählter Abschnitte des Buches ins Deutsche von Katharina Karpinska und Eleanora Blazniak, Juli 2004
- ↑ Aussage von Henryk Mandel beim Prozeß gegen Amon Leopold Göth
- ↑ Menachem Stern, Berliner Zeitung, 24. Januar 2004. Stefan Pemper war damals allerdings 17 Jahre alt.
Rozdział 1 - Kraków • Rozdział 2 – Napaść • Rozdział 3 – W getcie • Rozdział 4 – Obóz Kraków-Płaszów: Amon Göth i Oskar Schindler • Rozdział 5 - Sztuczka z tabelami produkcyjnymi • Rozdział 6 - Niespodzianka podczas procesu Gerharda Maurera • Rozdział 7 - Płaszów staje się obozem koncentracyjnym • Rozdział 8 - Kontrasty: masowy morderca i wybawca • Rozdział 9 - Lista Schindlera – nieznana historia • Rozdział 10 - Wyzwolenie Brünnlitz • Rozdział 11 - Powrót do Krakowa w którym nie ma już Żydów • Rozdział 12 - Dlaczego musimy pamiętać • Rozdział 13 - Mordercy bez skruchy • Rozdział 14 - Relacja Izaaka Sterna
