Rozdział 8: „Lista Schindlera“

Aus PemperWiki

Wechseln zu: Navigation, Suche
<- Vorhergehendes Kapitel lesen - Nächstes Kapitel lesen ->

„Należy zauważyć […] że zmiana we mnie nie nastąpiła po 20 lipca 1944 r., gdy cały front się załamał i wielu już nie chciało walczyć, lecz wiele lat wcześniej, gdy cały świat był zdominowany przez niemiecki Blitzkrieg“

Oskar Schindler w liście do dra K: J.Ball-Kaduri, Jad Waszem, 9 wrzesień 1956, w: Walizka Oskara Schindlera, mikrofilm, Archiwum Federalne w Koblencji.

„… Znak kilku „całkiem przyzwoitych”, którzy dzisiaj żyją prawdopodobnie lepiej ode mnie. Jednak w krytycznym momencie to oni się poddali i przegrali ze swoim wewnętrznym „draniem”“

Cytat według listu Oskara Schindlera do dra Ball-Kaduriegio (dokument oryginalny)


Izaak Stern sporządzający listę, kadr z filmu „Lista Schindlera”
Izaak Stern sporządzający listę, kadr z filmu „Lista Schindlera”


Inhaltsverzeichnis

Całkowicie błędna ocena Dawida Crowa dotycząca autorstwa

Istnieje wiele sprzecznych informacji dotyczących autora „listy Schindlera”. W filmie Stevena Spielberga Izaak Stern dyktuje nazwiska z pamięci. Jest to wybieg czysto dramaturgiczny. W rzeczywistości taka sytuacja nie była możliwa, ponieważ nikt nie jest w stanie nauczyć się na pamięć bieżących numerów, numerów więźniów, imion, nazwisk, dat urodzeń i zawodów ponad 1000 ludzi. Tak samo nieprawdopodobne jest stwierdzenie biografa Schindlera, Davida Crowea, mówiące o tym, że Schindler w niewielkim stopniu przyczynił się do powstania listy..[1]

W tym kontekście należy zwrócić uwagę na dysertację Wernera Schneidera [2] , który m.in. zajął się kwestią hipotezy Crowea mówiącej o tym, że Schindler miał niewiele wspólnego z procesem powstawania listy. Schneiderowi zawdzięczamy cenną wskazówkę na błędną interpretację Crowea: od czasu filmu Spielberga pod pojęciem „lista Schindlera” rozumie się składające się z kliku kartek A4 zestawienie nazwisk ponad 1000 żydowskich mężczyzn, kobiet i dzieci, którzy dzięki odważnym planom i działaniom Oskara Schindlera zostali uratowani przed zamordowaniem w Auschwitz. W okresie od września 1944 r. do maja 1945 r. istniało wiele wariantów tej listy. Oryginalna lista nie zachowała się do dnia dzisiejszego. Istnieje wiele sprzeczności, niejasności i błędnych osądów na temat powstania listy, miejsca i czasu jej sporządzenia oraz na temat osób, które brały udział w spisywaniu listy. W kilku scenach filmu Spielberga Oskar Schindler osobiście dyktuje Izaakowi Sternowi nazwiska osób, które mają znaleźć się na liście, a Stern zapisuje je na maszynie. Te sceny są czysto dramaturgicznym wymysłem Spielberga i nie odpowiadają rzeczywistości z września 1944 r. Oskar Schindler nie miał czasu na osobiste podawanie nazwisk. Ponadto na pewno nie byłby w stanie podać z pamięci ponad 1000 nazwisk i dat. Schindler chciał uratować wszystkich swoich pracowników, ich rodziny i wiele innych osób przed zagładą w Auschwitz. W tym celu przygotował pewne wytyczne dotyczące osób, które miały znaleźć się na liście i dopilnował, aby jego rozkazy zostały spełnione. W 2005 r. David Crowe opublikował biografię Oskara Schindlera, która spotkała się ze znaczną krytyką. W swoim dziele Crowe stwierdził, że Oskar Schindler nie miał nic wspólnego („absolutely nothing“) z powstawaniem listy. [3]To stwierdzenie jest błędne. Jest ono wynikiem merytorycznego i językowego błędu, który powstał podczas oceny źródeł przez Crowa. Na potwierdzenie swojej tezy Crowe przytacza wypowiedź dr Stanleya Robbina, który przeżył holocaust. Tę wypowiedź Crowe cytuje za książką Elinor J. Brecher. [4] Cytowany przez Crowea u brecher brzmi następująco: „Robbin says he saw Schindler in Germany after the war, and asked him why he and other longtime Emalia workers didn ´t make the list. “He told me he was not responsible for it. He never arranged this, and he apologized.” W tłumaczeniu ten fragment brzmi następująco: „Robbin powiedział, że spotkał Schindlera po wojnie w Niemczech i zapytał się Schindlera, dlaczego on i wielu innych wieloletnich pracowników fabryki emalii nie znaleźli się na liście. „Odpowiedział mit wtedy, że on nie był za to odpowiedzialny. Nie on to aranżował. Potem przeprosił mnie.”. Gdyby David Crowe poprawnie zrozumiał stwierdzenie „make the list” (czyli w sensie „znaleźć się na liście / zostać umieszczonym na liście), wtedy także poprawnie zrozumiałby odpowiedź Schindlera na pytanie dr Robbina. Jednak David Crowe błędnie zrozumiał dwa słowa z tej wypowiedzi bądź niepoprawnie je odniósł do kontekstu. Chodzi tu o słowa „it” i „this”. Oskar Schindler powiedział dr Robbinowi, że on (czyli Oskar Schindler) nie ponosi odpowiedzialności za to, że dr Robbin nie został umieszczony na liście oraz że nigdy tym (czyli umieszczaniem konkretnych nazwisk na liście) się nie zajmował. Natomiast Crowe odniósł te dwa słówka błędnie do samej listy bądź bezpośrednio do jej sporządzania. W oparciu o taką interpretację Crowe stwierdził, że Schindler powiedział do dr Robbina, że nie był odpowiedzialny za listę bądź że nie zaaranżował jej powstania. Postrzegając tezę Crowea w kontekście całego akapitu z książki Brecher i poprawnie go intepretując można jednoznacznie stwierdzić, że teza Crowea jest po prostu błędna i że Schindler „absolutely“ pozostaje patronem tejże listy.[5]

„To, co Oskar Schindler wraz z żoną wtedy rozpoczęli i wykonali do końca wojny nie da się opisać żadnymi słowami i nie da się tego wyrazić w żadnych przemowach czy książkach. W arce zbudowanej przez Schindlera do nowego świata dotarło 1200 ludzi, którzy dzisiaj wraz ze swoimi dziećmi i wnukami tworzą grupę od 3.000 do 4.000 osób. Do nowego świata? Do tysiąca nowych światów! Przecież stary, żydowski Midrasz stanowi: ten kto uratował jedno ludzkie życie, ten uratował cały świat. A Schindlerowie wraz z pomocnikami uratowali tysiąc światów.“

kazanie dr Dietera Trautweina, 16 październik 1974; cytat według: David Crowe, Oskar Schindler, Berlin 2005, s. 654.

Przygotowania ważniejsze od samej listy

Mietek Pemper
Mietek Pemper
Oskar Schindler
Oskar Schindler
Amon Göth czyta książkę na tarasie swojej willi w Płaszowie
Amon Göth czyta książkę na tarasie swojej willi w Płaszowie

Sam proces tworzenia listy nie był decydujący, lecz nieustanne składane części mozaiki różnorodnych aktów oporu, które umożliwiły powstanie tej listy..“[6]

Mietek Pemper pracował jako stenograf Götha i ramach swojej pracy miał wgląd w tajne dokumenty. Dlatego Pemper miał możliwość zapoznać się z polityką obozową prowadzoną przez SS i dostarczyć te informacje w tajny sposób do Oskara Schindlera. Dzięki temu udało się zapobiec przedwczesnej likwidacji obozu pracy w Płaszowie i utrzymania go jako obóz koncentracyjny do jesieni/zimy 1944 r. Wiele osób zawdzięcza temu swoje życie. Lista Oskara Schindlera jest koronującym zwieńczeniem licznych działań przygotowawczych i odważnych pojedynczych akcji. W okresie powstawiania listy Schindler zmienił się z ukierunkowanego na zyski fabrykanta w odważnego wybawcę.

Listy były codziennością

Słynna lista powstała w biurze Arbeitseinsatzführerera, Hauptscharführera SS Franza Müllera. Lista została napisana przez kliku więźniów. Wiele stron było pisanych wielokrotnie od nowa. Sam Pemper kilkakrotnie przepisywał strony listy. Listy z nazwiskami były częścią obozowej codzienności. Do każdego transportu więźniów z jednego obozu koncentracyjnego do innego była dołączona lista. Jednak na tych listach znajdowały się informacje o ilości więźniów i o ich zawodach. Natomiast Oskar Schindler od początku nalegał, aby na listach znaleźli się jego pracownicy wymienieni z imienia i nazwiska.

Schindler wywołuje Żydów po nazwisku

Nikt z zewnątrz nie może sobie wyobrazić […] ogromu mojej pracy którą wykonałem od momentu powzięcia decyzji o zabraniu moich Żydów na Zachód do chwili, gdy ponad 1000 ludzi dotarło bezpiecznie do nowego miejsca. Na mojej drodze stał chaos i biurokracja, zła wola i zazdrość. W obliczu tak wielu przeszkód cały proces przeniesienia wydawał się być niewykonalny, a ja często popadałem w rozpacz. Jedynie żelazna wola wytrwania w decyzji, aby nie pozostawić moich Żydów, z których przez 6 lat wielu stało się moimi przyjaciółmi, na pastwę krematorium w Auschwitz czy gdzie indziej po tym, jak przez lata dzięki osobistemu wstawiennictwu uchroniłem ich przed szponami SS, pozwoliła mi na osiągnięcie wyznaczonego celu.“[7]

Wybór Żydów do wpisania na listę

Oskar Schindler w latach 40-tych
Oskar Schindler w latach 40-tych

Lista była tworzona przez wiele osób. Prawdopodobnie niektóre z osób znalazły się na liście po uiszczeniu odpowiedniej łapówki. Jednak ostateczną decyzję podejmował zawsze Oskar Schindler. Na liście mieli znaleźć się „jego ludzie”, czyli żydowscy pracownicy z jego fabryki emalii. Dodatkowo na listę zostali wpisani pracownicy z działu produkującego części do granatów, czyli ludzie z działu „MU”. Ponadto Oskar Schindler nakazał, aby na listę wpisywano małżeństwa i całe rodziny. Mimo, że ani Pemper, ani nikt z jego rodziny nie pracował w fabryce emalii, to jednak Schindler zdecydował się na umieszczenie ich nazwisk na liście. W ten sposób chciał podziękować Pemperowi za jego zasługi. Oprócz pracowników z Emalii na liście znalazły się nazwiska osób, które przybyły z Josefem Leipoldem z samolotowych zakładów produkcyjnych w Wieliczce, nazwiska 20 brygadzistów z fabryki Juliusa Madritscha oraz nazwiska 60 robotników, których Titsch podał Schindlerowi z pamięci.[8]

List Schindlera do dr Ball-Kaduriegio (napisany przez Oskara Schindlera).

Rola Juliusa Madritscha

Oskar Schindler w Argentynie, po 1945 r.
Oskar Schindler w Argentynie, po 1945 r.
Julius Madritsch
Julius Madritsch

[Oskar Schindler starał się nakłonić Madritscha do ratowania jego Żydów. Jednak ten nie był zainteresowany i przeniósł swoją fabrykę nad Jezioro Bodeńskie skazując tym samym prawie 800 żydowskich robotników na pewną śmierć. Pewnego razu, podczas odwiedzin w fabryce Madritscha Schindler z pomocą kierownika fabryki Raimuda Tischa sporządził listę 60 osób, których wpisał jako krawców na swoją własną listę. Schindler był rozczarowany postawą Madritscha, ponieważ Madritsch nie chciał wpisywać kolejnych nazwisk na listę. Po raz pierwszy Schindler zwrócił uwagę na ten fakt w sporządzonym w 1945 „sprawozdaniu finansowym”: „… Titsch uratował co najmniej część jego Żydów przez wysłanie ich do mojej fabryki do Brünnlitz. Moim zdaniem było to jednak zadanie pana Madritscha…”. Bardziej krytyczną postawę przyjął Schindler w swoich listach do dr Ball-Kaduriego, który badał historię Schindlera. W jednym z listów Schindler wspomniał o Madritschu nie podając jednak jego nazwiska. Dr Ball-Kaduri poprosił Schindlera o przekazanie napisanego przez Madritscha pamiętnika wojennego pod tytułem „Menschen in Not!“ („Ludzie w potrzebie!”). 21 października 1956 r. Schindler wysłał egzemplarz tego pamiętnika do dr Ball-Kaduriego. W liście towarzyszącym tej przesyłce Schindler napisał: „(…) ponieważ chciwość tego człowieka zniweczyła już przygotowaną akcję ratunkową 800 kobiet z fabryki Madritscha. (…) bądź jako odpowiedź na moją ostatnią próbę: drogi Oskarze, to przegrana sprawa, nie zainwestuję w to żadnej złotówki”.[9]

Zdaniem Tistscha Madritsch cieszył się z uprzywilejowanej pozycji i nie chciał narażać wszystkiego, co osiągnął przez współudział w tej niebezpiecznej akcji. Schindler podziwiał Titscha za jego postawę. Podobnie Titsch był pod wrażeniem Schindlera i stara się mu pomagać jak tylko mógł.

Listy nad listami

Lista więźniarek z Groß-Rosen - strony 1 • 2 • 3 • 4 • 5 • 6 • 7 • 8 • 9
Lista więźniarek z Groß-Rosen - strony 1 • 23456789

W walizce Oskara Schindlera została znaleziona pewna lista, która od tego czasu nazywana jest „listą Schindlera”. Na tej liście widnieje data 18 kwietnia 1945 r. Numeracja listy nie jest kompletna. Na liście znajduje się 800 nazwisk. Lista obejmuje także nazwiska więźniów z Goleszowa oraz innych osób przyjętych w 1945 r. przez Oskara Schindlera w Brünnlitz.

Lista z 21 października 1944 r.

Strona z listy Schindlera zawierająca m.in. nazwiska Mietka Pempera i Izaaka Sterna
Strona z listy Schindlera zawierająca m.in. nazwiska Mietka Pempera i Izaaka Sterna

W archiwum i muzeum Auschwitz-Birkenau znajduje się lista z nazwiskami męskich więźniów z Groß-Rosen – obóz pracy w Brünnlitz. Ta lista zawiera 700 nazwisk i widnieje na niej data 21 października 1944 r. Na ostatniej stronie listy pod numerem 668 widnieje nazwisko Mietka Pempera. Ta lista powstała w Groß-Rosen. Mietek Pemper utrzymał swój numer więźnia 69514 do wyzwolenia obozu, jednak ten numer nie był tożsamy z numerem z obozu pracy w Płaszowie. Lista, która powstała w Płaszowie jest uważana za zaginioną. Po przybyciu mężczyzn do Brünnlitz lista z 21 października 1944 została uznana za oficjalną „listę Schindlera”.[10]

Ochrona przed samowolną selekcją

Porównanie tych dwóch wersji listy ukazuje, że nie ma na nich jedynie młodych lub tylko starych osób, a wszyscy mają zawód rzemieślniczy. Dodatkowe informacje takie jak wiek służyły do ochrony tych ludzi przed samowolną selekcją. Na przykład skrót „ang.” (= angelernter Arbeiter) przyuczony pracownik)) widnieje przy nazwiskach intelektualistów, bowiem wpisanie prawdziwego zawodu dyskwalifikowało by ich jako robotników przemysłu zbrojeniowego.[11]

Zgubna rola Marcela Goldberga

Zezwolenie wydane przez Grupę Urzędów D obejmowało 1000 osób: 700 mężczyzn i 300 kobiet. Liczba ta przewyższała ilość robotników znajdujących się pod koniec sierpnia 1944 r. w fabryce Oskara Schindlera. Na liście były więc wolne miejsca, a wpis na listę był równoznaczny z szansą na przeżycie. Mietek Pemper oraz inne osoby przygotowujące listę nie mogli samowolnie wpisywać nazwisk na listę. Jednak nie przeszkodziło to niektórym, aby wykorzystać okazję do łatwego zarobku. Jedną z takich osób był Marcel Goldberg, więzień pracujący jako protokolant u Arbeitseinsatzführera SS, Hauptscharführera Franza Müllera. Za wpis na listę pobierał bardzo wysokie opłaty nawet wtedy, gdy wpisanie nowej osoby było jednoznaczne z wykreśleniem innego nazwiska znajdującego się na liście. Skreślenie z listy oznaczało dla tych ludzi pewną śmierć. Po wojnie Goldberg się ukrywał, ponieważ był poszukiwany m.in. przez wywiad izraelski.[12]

Przypisy

  1. D.Crowe, j.w., s. 359. Pemper dobitnie jednoznacznie sprzeciwia się tesie Crowea, por. Pemper, j.w., s. 181-208, w szczególności s. 199, przypis 80. To zdecydowane odrzucenie tez Crowea wynika prawdopodobnie z korespondencji Pempera prowadzonej z Wernerem Schneiderem. Informacja przekazane przez dr Wernera Schneidera dr. Bernhardowi Lehmannowi w dniu 14.04.2011. Patrz także cytowany fragment, który zawdzięczamy dr Wernerowi Schneiderowi.
  2. Werner Schneider, Steven Spielberg: Schindler´s List. Ein filmanalytisches Projekt im Englischunterricht als Möglichkeit für fachintegrierten Ethikunterricht, Dissertation Bonn, gata-verlag, Eitorf 2000
  3. Cytat według: Mietek Pemper, Der Rettende Weg, Hamburg 2005, s. 199, przypis 80
  4. Schindler ´s legacy. The true stories of the list survivors, New York 1994, s. 430
  5. Informacja przekazane przez dr Wernera Schneidera dr. Bernhardowi Lehmannowi w dniu 14.04.2011.
  6. Mietek Pemper, Der Rettende Weg, Hamburg 2005, s. 189.
  7. Raport Oskara Schindlera z „walizki Schindlera“.
  8. Mietek Pemper, Der Rettende Weg, Hamburg 2005, s. 199
  9. Oskar Schindler, cytat według: Pemper, j.w., s. 200
  10. Mietek Pemper, Der Rettende Weg, Hamburg 2005, s.195 i n.
  11. Pemper, j.w., s. 196
  12. Pemper, j.w., s. 197
Persönliche Werkzeuge