Rozdział 8 - Kontrasty: masowy morderca i wybawca

Aus PemperWiki

Wechseln zu: Navigation, Suche
<- Vorhergehendes Kapitel lesen - Nächstes Kapitel lesen ->

„„Jestem oddalony od bycia świętym, żyjąc jako człowiek bez umiaru popełniłem więcej błędów niż większość tych, którzy poprawnie podążają przez życie.

Brief aus Schindlers Koffer, zitiert nach Pemper[1]

Zdjęcie młodego Oskara Schindlera
Zdjęcie młodego Oskara Schindlera

Inhaltsverzeichnis

Film Stevena Spielberga

Steven Spielberg (siedzi) z aktorami: po lewej Ralph Fiennes (Amon Göth), pośrodku/z tyłu: Ben Kingsley (Izaak Stern), po prawej: Liam Neeson (Schindler)
Steven Spielberg (siedzi) z aktorami: po lewej Ralph Fiennes (Amon Göth), pośrodku/z tyłu: Ben Kingsley (Izaak Stern), po prawej: Liam Neeson (Schindler)

Do popularyzacji akcji ratunkowej Schindlera przyczynił się przede wszystkim film Stevena Spielberga. Od 1993 r. „Listę Schindlera” obejrzało 250 milionów ludzi. Spielberg, który także jest Żydem, potraktował ten film jako uhonorowanie swojej matki, która przeżyła wojnę w jednym z obozów na Wschodzie. W filmie Spielberg przeciwstawił dwie postaci: masowego mordercę Amona Götha i wybawcę Oskara Schindlera. Obydwoje urodzili się w 1908 r. W odróżnieniu do Götha Schindler nie był agresywnym człowiekiem, lecz cechowała go serdeczność. Pochodził z Zwittau w Kraju Sudeckim, który po I Wojnie Światowej stał się częścią Czechosłowacji.

Przemowa Mietka Pempera w Irsee 6.12.1996 (PDF)

Stopniowa zmiana Schindlera

Mapa protektoratu Rzeszy „Czechy i Morawy”]
Mapa protektoratu Rzeszy „Czechy i Morawy”]

Schindler postrzegał siebie jako niemieckiego patriotę. Jednak w obliczu niemieckiej polityki okupacyjnej w protektoracie Rzeszy „Czechy i Morawy” i w Polsce uświadomił sobie we wrześniu 1939 r., że uległ propagandzie grupy sadystów i oszustów. To przekonanie bardzo na nim ciążyło. W końcu zdecydował się zakończyć z bezkrytyczną akceptacją sytuacji. Od tego momentu w jego sercu zagościło postępowanie kierujące się własnym osądem, człowieczeństwo i współczucie, które wyparły pełne posłuszeństwo narzucanemu prawu i rozkazom.

Göth i Schindler

Fabryka w Brünnlitz
Fabryka w Brünnlitz

Göth i Schindler to dwie, całkowicie odmienne osobowości. Obydwoje cieszyli się pewnymi przywilejami w Wehrmachcie i w faszystowskiej biurokracji. Jednak każdy z nich korzystał z tych przywilejów na własny sposób. Okrucieństwo Götha widać np. po tym, że kazał przekazywać sobie numery członków rodzin zamordowanych więźniów, których mordował w następnej kolejności. Natomiast Schindler zawracał się do sowich pracowników po imieniu i nazwisku. Przenosząc fabrykę do Brünnlitz zadbał o to, aby znalazły się tam także członkowie rodzin jego pracowników. Dla „swoich Żydów” Schindler stał się pewnego rodzaju „ojcem”. Jego zmiana moralna nie nastąpiła nagle, lecz była powolną zmianą z którą Schindler oswajał się stopniowo.

Człowieczeństwo Schindlera

Sprawozdanie finansowe Schindlera z opisem wydatków, spuścizna Schindlera, Archiwum Federalne, Koblencja
Sprawozdanie finansowe Schindlera z opisem wydatków, spuścizna Schindlera, Archiwum Federalne, Koblencja

Schindler przybył do Krakowa nie jako wybawca, lecz jako biznesman. Jednak po tym, jak doświadczył sytuacji w Polsce oraz sposobu traktowania Żydów przez niemieckiego okupanta wiedział, że musi pomóc. Nagle tania siła robocza stała się ludźmi, którymi należało pomóc. Schindler zaprzyjaźnił się nawet z wieloma Żydami. Po pewnym czasie Mietek Pemper zauważył, że Schindler doskonale czuł się w roli wybawcy. Schindler przejął na siebie ogromną odpowiedzialność. Podczas swojej końcowej przemowy 8 maja 1945 r. prawie że zaklinał więzy swojej przyjaźni:

Zwracam się do was, którzy byliście ze mną przez wiele, bardzo ciężkich lat i którzy wraz ze mną z trwogą czekaliście na to, aby dożyć dzisiejszego dnia.“ [2]

Następnie przywołał swoich Żydów do zachowania spokoju i dyscypliny. Schindler zastanawiał się o czasie po wojnie i miał nadzieję na powrót do Czechosłowacji oraz że niektórzy z jego pracowników pomogą mu w odbudowie fabryki. Według relacji Mietka Pempera Schindler nawet w sytuacjach krytycznych zachowywał roztropność i emocjonalną siłę.

Rola Emilii Schindler

Emilia Schindler z Oskarem Schindlerem w Argentynie
Emilia Schindler z Oskarem Schindlerem w Argentynie

Oskar Schindler ożenił się z Emilią w 1928 r. Początkowo Emilia pojechała z Oskarem do Krakowa, jednak niebawem powróciła do swojej ojczyzny w Kraju Sudeckim. Gdy w 1944 r. Oskar przeniósł fabrykę i Żydów do Brünnlitz, Emilia przybyła do obozu aby wspierać Oskara. Dzięki swoim znajomościom wśród rolników i właścicieli młynów Emilia organizowała dodatkowe racje żywnościowe, lekarstwa, materiały opatrunkowe na potrzeby prowizorycznego szpitala. Ponadto otrzymała pozwolenie na wykorzystanie pustostanu po tkalni jako teren fabryki. Było to znaczne wyzwanie, ponieważ ludność lokalna nie chciała fabryki zbrojeniowej w sowim sąsiedztwie, a już na pewno nie chciała tam żadnych Żydów. Schindler był bardzo dumny ze swojej żony, z jej odwagi oraz gotowości poświęcania się dla innych: „Miała odwagę, aby traktować dowódców SS jak swoich służących”. Jednocześnie Schindler nie krył rozczarowania właścicielami innych fabryk w okolicy, którzy w decydujących chwilach nie stanęli na wysokości zadania.„.....Czy jakakolwiek żona tychże panów przejechałaby ponad 300 kilometrów na mrozie z walizką, która była za ciężka dla mężczyzny tylko po to, aby wymienić zawartość na lekarstwa dla żydowskich szkieletów, którym niemieckie barbarzyństwo odebrało ostatnią iskierkę życia? Dla mojej żony ta pomoc był czymś oczywistym. Jeżeli trzeba było pomagać, wtedy nie zważała na żadne niebezpieczeństwa i zagrożenia.“ [3]

Opieka Schindlera nad swoimi

Spis nakładów dla Żydów Schindlera
Spis nakładów dla Żydów Schindlera

Żydami po zakończeniu wojny Z zasobów magazynu marynarki wojennej Oskar Schindler zorganizował podstawowe wyposażenie dla wszystkich swoich Żydów, czyli dla ponad 1000 osób. To wyposażenie składał się z ponad „18 ciężarówek czystej wełny czesankowej, materiałów na garnitury, płaszcze i bieliznę, setki tysięcy rolek nici, różnych akcesoriów, butów itd.”. Każdy z „Żydów Schindlera” otrzymał „na drodze do wolności materiał na dwa garnitury, płaszcze, bieliznę itd.”. Wartość tych materiałów wynosiła 150 000 dolarów. Koszty budowy dodatkowego obozu na Zabłociu, kwoty wynagrodzenia strażników SS, sumy na łapówki oraz wydatki na żywność kupowaną na czarnym rynku dla pracowników Emalii wyniosły ponad pięć milionów marek[4]

Schindler nie był żadnym świętym

Schindler był hedonistą i wcale się z tym nie krył: „Jestem oddalony od bycia świętym, żyjąc jako człowiek bez umiaru popełniłem więcej błędów niż większość tych, którzy poprawnie podążają przez życie[5] Jednak jego niebywałym osiągnięciem było to, że przeznaczył cały swój majątek na ratowanie ponad 1100 Żydów.

Niepowodzenie farmy nutrii

Farma nutrii Oskara Schindlera
Farma nutrii Oskara Schindlera

Jesienią 1946 r. Oskar Schindler, który ze swoją żoną mieszkał w południowych Niemczech, zwrócił się do Żydów z prośbą o pomoc w wyjeździe do Argentyny. Wielu Żydów, którzy wtedy mieszkali jeszcze w Krakowie, wstawiło się za Schindlerem u różnych organizacji żydowskich. Na skutek tego wstawiennictwa Schindler został zaproszony przez organizację skupiającą żydowskie organizacje pomocowe do Paryża. Zamiarem Schindlera było otwarcie farmy nutrii w Argentynie i hodowla zwierząt futerkowych. Żydowskie organizacje kobiet z Anglii kupiły bungalow w Argentynie, aby w ten sposób pomóc Schindlerowi w jego problemach mieszkaniowych. Mimo ekonomicznych talentów Schindlera przedsięwzięcie zakończyło się z niewiadomych przyczyn fiaskiem. Później rozpadło się także małżeństwo Schindlera.

Powrót Schindlera do Niemiec

Informacja o odszkodowaniu dla Schindlera w wysokości 45000 marek
Informacja o odszkodowaniu dla Schindlera w wysokości 45000 marek
Wniosek Oskara Schindlera o przyznanie świadczeń wyrównawczych wraz z faktami potwierdzającymi stan rzeczy
Wniosek Oskara Schindlera o przyznanie świadczeń wyrównawczych wraz z faktami potwierdzającymi stan rzeczy


W 1957 r. Oskar Schindler powrócił do Niemiec. Był to samotny powrót: bez żony i bez pieniędzy. Po powrocie Schindler chciał przeforsować swoje roszczenia z tytułu świadczeń wyrównawczych. Mietek Pemper pomagał Schindlerowi z całych sił. Oskar Schindler ratował życia ludzkie. Był niezwykłym człowiekiem, jednak tylko w niezwykłych czasach. Ani przed 1939 r., ani po 1945 r. Schindler nie dokonał niczego wyjątkowego. Nie poradził sobie z codziennością życia. W Niemczech nie doczekał się uznanie na jakie zasługiwał. Podkreśliła to także jego sekretarka Elisabeth Tont: „Rozmawiam o moich wspomnieniach dla Oskara Schindlera, ponieważ nasi krajanie z Kraju Sudeckiego nie uhonorowali jego czynów w wystarczający sposób. Najchętniej nadal bym się z nimi o to kłóciła. Do dzisiaj tego nie uznają.“[6]

Honory za granicą, obojętność w Niemczech

Schindler sadzi drzewko w Alei Sprawiedliwych w Jerozolimie
Schindler sadzi drzewko w Alei Sprawiedliwych w Jerozolimie
Żydzi Schindlera idą do jego grobu, Jerozolima 1996
Żydzi Schindlera idą do jego grobu, Jerozolima 1996
Abraham Zuckermann pod tabliczką z nazwą ulicy Schindlera w New Jersey. Jest to jedna z wileu „ulic Schindlera” na całym świecie.
Abraham Zuckermann pod tabliczką z nazwą ulicy Schindlera w New Jersey. Jest to jedna z wileu „ulic Schindlera” na całym świecie.

Oskar Schindler został uhonorowany w Izraelu. W 1967 r. zasadził drzewko w Alei Sprawiedliwych. W Niemczech otrzymał wprawdzie Wielki Krzyż Zasługi, jednak nie został nigdy doceniony. Schorowany Schindler zmarł w samotności w swoim mieszkaniu w Hildesheim w 1974 r. Jednak dopiero po śmierci Emilii Schindler w 2001 r. z całego świata zaczęły napływać kondolencje. List amerykańskiego prezydenta do siostrzenicy Schindlera pokazuje, że nawet w dzisiejszych czasach akcja ratunkowa Oskara i Emilii Schindlerów jest bardziej doceniania za granicą niż w Niemczech.

Motywy działań Schindlera

W okresie powojennym często pojawiał się argument, że Schindler działał głównie z poczucia zobowiązania w stosunku do swoich żydowskich kolegów szkolnych i przyjaciół. Jednak był to bardziej „Mixtum compositum“, mieszanka różnych motywów, która doprowadziła do wewnętrznej zmiany Schindlera w okresie wojennym. Początkowo Schindler był biznesmanem, który chciał szybko zarobić. Jednak gdy doświadczył życia Żydów w gettach, pojawiła się u niego chęć niesienia pomocy. W obozie w Płaszowie chęć pomocy Żydom tak się umocniła, że Schindler był gotów do poświęceń i wystawiania siebie na zagrożenia tylko po to, aby ratować Żydów. I wtedy nastąpiło największe wydarzenie jego akcji ratunkowej: przeniesienie fabryki do Brünnlitz i wytrwanie do oswobodzenia w maju 1945 r. Jego zachowanie było nietypowe dla nazistowskiego właściciela fabryki w obozie zewnętrznym podlegającymi pod obóz koncentracyjny.


Mowa pożegnalna Schindlera w Brünnlitz

Ocena osiągnięć Schindlera

Należy przede wszystkim wspominać dobre uczynki Schindlera i nie starać się oceniać jego „przygód z kobietami”:

„... to było szczęście, że Schindler był takim, jakim był: taki lekkomyślny, taki serdeczny, taki odważny, z tak mocną głową, taki odważny. On, który przed wojną ani po wojnie nie dokonał niczego szczególnego, przeprowadził ze swoją żoną akcję ratunkową, której dzisiaj prawie sześć tysięcy ludzi na całym świecie wraz z ich towarzyszami życia, dziećmi i wnukami zawdzięcza swoje życie. To jest to, co najistotniejsze. Wszystko inne jest nieważne.“[7]

Przypisy

  1. List z walizki Schindlera, cytat według Pempera, s.176.
  2. Cytat według Mietka Pempera, Der Rettende Weg, Hamburg 2005, s.173.
  3. List z walizki Schindlera, cytat według Pempera, S. 175
  4. Mietek Pemper, Der Rettende Weg, Hamburg 2005, S. 176
  5. List z walizki Schindlera, cytat według Pempera, S.176.
  6. Elisabeth Tont, in: Frankfurter Rundschau vom 26.1. 1994
  7. Mietek Pemper, Der Rettende Weg, Hamburg 2005,S. 180
Persönliche Werkzeuge